Odpowiedzialność prawna nieletnich
Problematykę nieletnich reguluje w Polsce Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 października 1982 roku. Jej celem jest dążenie do przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz stwarzania warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego. Ustawa ma za zadanie również umacniać funkcje opiekuńczo – wychowawcze i poczucie odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich.
PODSTAWOWE POJĘCIA
- Nieletni:
- osoba, która w wieku 13-17 lat popełniła czyn karalny,
- osoba zagrożona demoralizacją do 18 roku życia,
- osoba, wobec której stosuje się środki wychowawcze i poprawcze do 21 roku życia.
- Małoletni:
- osoba w wieku poniżej 18 roku życia (kodeks cywilny).
-
Młodociany:
- osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego nie osiągnęła 21 roku życia i w chwili orzekania przed sądem pierwszej instancji nie osiągnęła 24 roku życia (kodeks karny).
- Czyn karalny:
Rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę jako:
- przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo
- wykroczenie określone w art. 50a, art. 51, art. 69, art. 74, art.76, art. 85, art. 87, art. 119, art. 122, art. 124, art. 133 lub art.143 Kodeksu wykroczeń.
-
Demoralizacja:
- wg słownika języka polskiego jest to odrzucenie obowiązujących norm moralnych, prowadzące do łamania prawa, rozwiązłości obyczajów itp. Innymi słowami jest to proces polegający na łamaniu powszechnie przyjętych w społeczeństwie norm i zasad postępowania.
-
Okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego:
- popełnienie czynu karalnego/zabronionego,
- używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,
- uprawianie prostytucji,
- żebranie,
- uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego,
- palenie wyrobów tytoniowych,
- używanie słów nieprzyzwoitych,
- przemoc w rodzinie,
- inne zachowania naruszające zasady współżycia społecznego.
-
Środki wychowawcze i poprawcze:
- udzielenie upomnienia;
- zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia;
- ustanowienie nadzoru odpowiedzialnego rodziców lub opiekuna;
- ustanowienie nadzoru organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego;
- zastosowanie nadzoru kuratora;
- skierowanie do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;
- orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów;
- orzeczenie przepadku rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;
- orzeczenie umieszczenia w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim;
- orzeczenie umieszczenia w zakładzie poprawczym.
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich nakłada także społeczny obowiązek informowania rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu o okolicznościach świadczących o demoralizacji nieletniego. Obowiązek ten ma charakter powszechny (art. 4 § 1 upn). Zgodnie z art. 4 § 3 upn instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję. W przypadku instytucji, którą jest również szkoła lub inna placówka oświatowa, prawny obowiązek powiadamiania Policji lub sądu rodzinnego i nieletnich będzie spoczywał na dyrektorze placówki.
Należy pamiętać, iż zgodnie z art. 15 Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich gdzie wskazano, że: „Postępowania w sprawach nieletnich prowadzi sąd rodzinny, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej” oraz z ratyfikowaną przez Polskę Konwencją Praw Dziecka (Dz. U. z 1991 roku nr 120, poz. 526), która w art. 40 zaleca, aby sprawy nieletnich były rozpatrywane przez niezawisłą władzę lub organ sądowy, jedynie sędzia rodzinny może oceniać stopień demoralizacji nieletniego jak również to czy nieletni popełnił czyn karalny.